سالک یک بیماری ناشی از انگلی از نوع لیشمانیا (Leishmania) است و از طریق نیش و گزش انواع خاصی از پشه‌ها گسترش می‌یابد.بیماری سالک در بسیاری از کشورهای معتدل و گرمسیری جهان وجود دارد. عامل بیماری سالک بیشتر در کشورهای هند، بنگلادش، نپال، سودان، اتیوپی، افغانستان، الجزایر، ایران، عربستان سعودی، سوریه، برزیل، کلمبیا، پرو و بولیوی رواج دارد.
علائم و نشانه‌های سالک جلدی
بعضی از افراد عفونتی نهفته و بدون هیچ علامت و نشانه‌ای دارند. افرادی که نشانه‌های بالینی عفونت را دارند، در روی پوست آنها یک یا چند ضایعه پوستی دیده می‌شود. ضایعات پوستی در طول زمان ظاهر و اندازه متفاوتی پیدا می‌کنند. ضایعات پوستی ممکن است در ابتدا سفت دانه ( برآمدگی) یا گرهک ( غده) باشند و در پایان زخم ( مثل یک آتش فشان، با لبه برآمده و دهانه مرکزی). زخم‌های پوستی دلمه می‌شود یا کبره می‌بندد. ضایعات پوستی معمولا بدون درد هستند، اما می‌توانند دردناک شوند.بعضی از افراد در نزدیکی عارضه پوستی برای مدت طولانی غده های متورمی دارند، بدون اینکه این غده‌ها باعث بیماری فرد شود. علائم به شکل بیماری بستگی دارد.علامت اصلی این بیماری زخم‌های پوستی بدون درد است. علائم جلدی تنها یک تا دو هفته پس از نیش پشه سالک قابل مشاهده هستند. با این وجود، گاهی اوقات علائم برای چندین ماه یا چندین سال باقی می‌مانند.در افراد مبتلا به بیماری‌های پوستی مخاطی، علائم و خصوصیات بیماری معمولا یک تا پنج سال پس از التیام ضایعات پوستی ظاهر می‌شوند. این علائم اساسا شامل زخم‌هایی در دهان، دماغ یا روی لب می‌شود. علائم دیگر شامل موارد زیر است:
- آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
- خونریزی بینی
- مشکلات تنفسی
- لیشمانیوز احشایی
علائم اغلب تا چند ماه پس از نیش سالک ظاهر نمی‌شوند. در اغلب موارد دو تا شش ماه پس از عفونت تشخیص داده می‌شوند: این علائم عبارت اند از:
- کاهش وزن
- ضعف
- سرفه
- تبی که به مدت چند هفته یا ماه طول می کشد.
- بزرگ شدن طحال
- بزرگ شدن کبد
- کاهش ایجاد گلبول های قرمز
- خونریزی
- عفونت‌های دیگر
- عرق کردن در شب
- کم پشت شدن مو
- پوست پوسته شدن ، پوست خاکستری تیره رنگ
انواع سالک
در ایران 2 نوع از این بیماری وجود دارد که توسط 2 گونه انگل ایجاد می شود:
سالک خشک
یا شهری که توسط گونه انگل لیشمانیا تروپیکا ایجاد می شود. در این نوع پس از یک دوره کمون بیش از دو ماه، ندول کوچکی درمحل گزش به رنگ قرمز قهوه ای ظاهر می شود و بتدریج طی 6 ماه بزرگتر می شود و معمولا در مرکز آنها زخم سطحی ایجاد می شود و دلمه می بندد. در صورت عدم درمان معمولا طی 12-8 ماه ضایعه روبه بهبودی می رود و از خود جوشگاه به جای می گذارد دوره زمانی این نوع سالک از نوع مرطوب طولانی تر است.
سالک مرطوب
بیماری سالک یا لیشمانیازیس توسط گونه‌های لیشمانیا ماژور ایجاد می‌شود. این بیماری باعث ایجاد زخم‌های جوش مانند در محل گزش دانه‌ها می‌شود که طی ۲ تا ۳ ماه اندازه آنها بزرگتر می‌شود و گاهی اطراف آنها ندول‌های کوچک و متعدد ظاهر می‌شود که به عنوان عوارض این بیماری شناخته می‌شوند. در برخی موارد، انگل ممکن است از طریق مسیر لنفاتیک گسترش پیدا کند. بهبود معمولاً طی ۲ تا ۶ ماه اتفاق می‌افتد و زخمی از آن باقی می‌ماند.
بیماری سالک در تقسیم بندی دیگری به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
1. سالک احشایی: این نوع سالک معمولاً دو تا هشت ماه پس از عفونت با پشه خاکی بروز می‌یابد. این بیماری به اندام‌های داخلی مانند طحال و کبد آسیب می‌زند و با صدمه زدن به این اندام‌ها سیستم ایمنی را نیز درگیر می‌کند. این نوع بیماری تقریباً همواره کشنده است و قابل درمان نیست.
2. سالک پوستی: این نوع بیماری شایع‌ترین نوع سالک است و فقط باعث زخم‌های پوستی می‌شود. درمان این نوع بیماری همیشه ضروری نیست، اما اقدامات درمانی می‌تواند به التیام زخم‌ها کمک کند و از بروز عوارض جلوگیری کند.
3. سالک پوستی ـ مخاطی: این نوع نادری از سالک پوستی است که چند ماه بعد از التیام زخم‌های پوستی بروز می‌یابد. این نوع بیماری به غشاء مخاطی بینی و کام (سقف دهان) آسیب می‌زند. سالک پوستی ـ مخاطی به خودی خود بهبود نمی‌یابد و درمان آن همواره ضروری است.
درمان سالک
انتخاب روش درمان در صلاحیت پزشک متخصص پوست مو است. بهتر است هم زمان از چند روش بهره گرفته شودتا از ایجاد مقاومت دارویی جلوگیری شود.داروهای موثر به اجمال عبارتند از : تزریق آمپول گلوکانتیم در حاشیه زخم، سرمادرمانی یا کرایوتراپی ، تزریق عضلانی آمپول گلوکانتیم و پمادپارومومایسین.
تزریق کورتیکواستروئید
برای درمان زخم‌های کلوئید، از روش تزریق کورتیکواستروئید استفاده می‌شود. این روش شامل تزریق‌های کوچک و متعدد در محل زخم است، که باعث کاهش التهاب و صاف کردن زخم می‌شود. بسته به نوع زخم، ممکن است نیاز به تزریق مکرر باشد و این تزریق‌ها معمولاً در سه نوبت، با فواصل چهار تا شش هفته‌ای انجام می‌شوند تا واکنش بدن به آنها ارزیابی شود. در صورت بهبود زخم، درمان ممکن است برای چندین ماه ادامه یابد.
درمابریژن
اسکارهای برآمده، فرورفته یا هیپرپیگمانته می‌توانند با استفاده از درمابریژن، یک روش درمانی با سایش سطح پوست، درمان شوند. این روش باعث تغییر در رنگ، بافت و عمق اسکارها می‌شود که منجر به محو شدن آنها در بافت اطراف می‌شود. این تکنیک به نوع ضایعه پوستی بستگی دارد و هدف آن، هم سطح کردن پوست با بافت اطراف و کاهش هرگونه پستی و بلندی پوست است. عمق درمابریژن نیز به عمق اسکار بستگی دارد، اما باید توجه داشت که این روش نباید از حد معقول فراتر رود، زیرا ممکن است منجر به ایجاد اسکار یا هیپوپیگمانتاسیون بزرگتری شود.
عمل جراحی برای از بین بردن جای زخم سالک
گاهی اوقات عمل جراحی می‌تواند ظاهر جای زخم را بهبود بخشد. از این روش می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد:
- تغییر موقعیت جای زخم
- تغییر اندازه و یا شکل جای زخم
- آزاد کردن جای زخم‌های سفت و محکمی که در نزدیکی مفاصل قرار دارند و می‌توانند حرکت مفاصل را محدود کنند
ترمیم جای زخم با لیزر
این روش درمانی با استفاده از لیزر منجر به حذف سلول‌های رنگدانه روپوست قدیمی می‌شود و همچنین با فراهم کردن نفوذ زیاد به پوست عمیق‌تر، جای زخم‌ها و چین و چروک‌های نمایان را کاهش می‌دهد. در هر جلسه لیزردرمانی، 20 تا 25 درصد از سطح پوست مورد هدف قرار می‌گیرد. تعداد جلسات درمانی توصیه شده بین 3 تا 6 جلسه است و به مشکل پوستی و شدت بیماری بستگی دارد. عموماً جلسات درمانی با فواصل چهارهفته‌ای انجام می‌شوند و نتایج بهینه تقریباً دو تا سه ماه پس از درمان نمایان می‌شوند.
پیشگیری
در راستای پیشگیری، بهترین راه ایجاد مانع در برابر گزش پشه‌های ناقل بیماری است. استفاده از حشره‌کش‌ها و دورکننده‌های حشرات و پوشاندن بدن در مواقع مسافرت به مناطق بومی می‌تواند تا حدودی از گزش پشه و بروز بیماری جلوگیری کند. از بین بردن موش‌های صحرایی که ناقلین سالک مرطوب هستند نیز به کنترل بیماری کمک خواهد کرد. تاکنون واکسن‌های متعددی در نقاط مختلف جهان بر علیه لیشمانیوز ارزیابی شده‌اند، اما متأسفانه در حال حاضر واکسن موثری بر علیه این بیماری وجود ندارد.
